دلار، سالها به عنوان ابزار نفوذ آمریکاییها در زیربنای اقتصادی و حتی سیاسیاجتماعی جوامع به کار برده شد. این اهرم فشار اما مدتی است که کارایی خود را روز به روز از دست میدهد.
به گزارش خبر۲۴، در پی تحریمهای اقتصادی که «دونالد ترامپ»، رئیسجمهور پیشین ایالات متحده، علیه ایران و دیگر کشورها به کار گرفت، نگرانیها درباره آینده سلطه دلار در نظام مالی جهانی افزایش یافت. ترامپ، خود اخیراً ابراز کرده که «آمریکا به تحریم معتاد شده است» و نسبت به از دست رفتن قدرت دلار در مناسبات مالی بینالمللی هشدار داده است. این اظهارات نشاندهنده تغییرات عمیق در موقعیت ایالات متحده در صحنه جهانی است.
تحلیلگران سیاسی و اقتصادی در سطح جوامع مختلف پیشبینی کرده بودند که این رویکرد زورگویانه میتواند به چالشهایی برای ایالات متحده منجر شود. دولتی که یک گوشه نشسته و مخالفان تکبر خود را یکی پس از دیگری تحریم میکند. کشورهای قدرتمندی چون ایران، چین و روسیه از جمله جوامعی هستند که در نوع نگرش و رویکردهای سیاسی و اقتصادی نسبت به ایالات متحده در نقطه مقابل او قرار دارند. همین امر، بحرانی برای ایالات متحده بود تا جایگاه او را به عنوان تک قطب و تنها ابرقدرت جهان تهدید کند.
با گسترش تحریمهای آمریکا علیه دیگر کشورها، دولتهایی که ایالات متحده نسبت به آنها موضع متخاصمانه گرفته بود، به شکل غیررسمی به یکدیگر نزدیک شدند تا جایی که توانستند میان خود معاهدات و پیمانهای رسمی به منظور برقراری یک ارتباط مستمر و در جهت مقابله با تحیرمهای آمریکا، برقرار کنند. تشکیل گروه بریکس نیز یکی از همین اقدامات است که حضور قدرتهای نوظهور اقتصادی آن را به جریانی برای مقابله با سلطهی آمریکا، چه به لحاظ سیاسی و چه به لحاظ اقتصادی، تبدیل کرده است.
در حال حاضر کشورهایی مانند ایران، روسیه و چین به دنبال ایجاد پیمانهای پولی دوجانبه هستند تا از وابستگی به دلار بکاهند و مراودات اقتصادی خود را مستقل از معیارهای واشنگتن پیش ببرند. این پیمانها به عنوان کانالهای امن بانکی عمل میکنند و میتوانند در شرایط تحریمها به ویژه تحریمهای بانکی به کار آیند.
امروز شکست سلطه دلار به عنوان یک چشمانداز جدی مطرح شده است. در این راستا، کشورهای گروه بریکس شامل چین، روسیه، هند، برزیل و آفریقای جنوبی نیز در تلاشند تا با ایجاد رقابت ارزی، سلطه دلار را به چالش بکشند. اندیشکده «بنیاد هریتج» پیشبینی کرده که در صورت موفقیت این طرح، سلطه بیش از ۸۰ ساله دلار به پایان خواهد رسید و این امر میتواند به افزایش تورم و کاهش قدرت ملی ایالات متحده منجر شود.
در همین حال، کشورهای اروپایی نیز به این موضوع توجه کرده و بر لزوم کاهش وابستگی به دلار تأکید کردهاند. به گفته مقامهای اروپایی، «اروپا باید وابستگی خود به برونمرزی بودن دلار آمریکا را کاهش دهد».
با توجه به تحولات اخیر، به نظر میرسد که ارادهای قوی در میان کشورهای مختلف برای پایان دادن به سلطه دلار در مناسبات اقتصادی جهانی شکل گرفته است. این کشورها در تلاشند تا الگویی برای دیگر کشورها ایجاد کنند که نگران مجازاتهای اقتصادی ایالات متحده باشند. آمریکا خود نیز به اعتراف برخی از سردمدارانش نسبت به یکجانبهگرایی و فشارهای بیامان به دولتهایی که امروز در تلاشند تا تک قطبی جهان را از بین ببرند، نگران است و خود را اسیر در چاهکندهشده برای دیگر کشورها میبیند.